Długofalowość procesów suburbanizacji wokół dużych miast Polski (histsuburb.pl)

Projekt OPUS nr 2021/41/B/HS4/01407
kierownik: dr hab. Robert Szmytkie, prof. UWr
wykonawcy: dr Tomasz Figlus (Uniwersytet Łódzki), dr Agnieszka Lisowska-Kierepka (Uniwersytet Wrocławski), dr Łukasz Musiaka (Uniwersytet Łódzki), dr Dominik Sikorski (Uniwersytet Wrocławski), dr Tomasz Spórna (Uniwersytet Śląski), dr Paweł Sudra (Instytut Rozwoju Miast i Regionów w Warszawie)
termin realizacji: 10.01.2022 – 09.01.2025

Jednym z najbardziej spektakularnych zjawisk społeczno-ekonomicznych są procesy suburbanizacji zachodzące współcześnie w otoczeniu dużych miast w Polsce i całej Europie Środkowo-Wschodniej. Zmiany zachodzące w strefach podmiejskich są przedmiotem badań naukowców, rozważań planistów i władz lokalnych, są też tematem doniesień medialnych. Suburbanizacja w tym projekcie rozumiana jest jako etap rozwoju miast i występuje wtedy, gdy obszary podmiejskie rozrastają się kosztem centrum miasta, co wynika z rozlewania się miasta na jego otoczenie. Jednym z zamierzeń projektu jest zwrócenie uwagi na fakt, że tak naprawdę procesy suburbanizacji w Polsce nie są niczym nowym. Rozwój przedmieść jest bowiem zjawiskiem typowym w zasadzie dla każdego etapu rozwoju dużych miast, a więc początków tego procesu należy szukać znacznie wcześniej niż w latach 90. XX w., w dobie przemysłowej czy nawet w średniowieczu.

Głównym celem projektu jest identyfikacja procesów suburbanizacji wokół dużych miast w Polsce od początków XIX w. do końca lat 80. XX w. Wspomniany okres utożsamiany jest jako etap wstępny dla procesów suburbanizacji występujących współcześnie, a zainicjowanych wraz z transformacją polityczną i społeczno-gospodarczą po 1989 r. Założono, że współczesne przemiany zachodzące wokół dużych miast Polski, wkroczyły na obszar stref podmiejskich różniących się pierwotną strukturą sieci osadniczej oraz stopniem zaawansowania procesów suburbanizacji we wcześniejszych okresach. Zakres czasowy projektu został podzielony na pięć okresów, obejmujących lata: [1] 1800-1841, [2] 1842-1880, [3] 1880-1918, [4] 1918-1945, [5] 1945-1989. Tak wyznaczone okresy mają w zamyśle odpowiadać zaawansowaniu procesów urbanizacji oraz kolejnym krokom milowym w zakresie rozwoju środków transportu, które są głównym motorem napędowym dla przemian społeczno-ekonomicznych.

W tym miejscu można byłoby zadać sobie pytanie, co nowego wnosi ten projekt. W aspekcie naukowym pozwala on lepiej zrozumieć długofalowość i skutki przestrzenne suburbanizacji w otoczeniu dużych miast, a także istotę tego procesu. Jest to tyle ważne, że przyglądając się żywiołowości, dynamice i skali przeobrażeń zachodzących w strefach podmiejskich nie sposób oprzeć się wrażeniu, że proces ten wymknął się spod kontroli. W ramach badań zamierzamy się jednak zastanowić, na ile procesy suburbanizacji zachodzące współcześnie są podobne do przeobrażeń, jakim strefy podmiejskie podlegały już wcześniej (przed 1989 r.), a jednocześnie, czy zrozumienie tych procesów i ich skutków może stanowić remedium na rozwój przestrzenny suburbiów obecnie, w tym na ograniczenie chaosu przestrzennego w strefie podmiejskiej.

Jednym z efektów projektu ma być strona internetowa (histsuburb.pl), która będzie zawierać najważniejsze informacje na temat projektu, wyniki badań oraz stanowić platformę wymiany dla osób zajmujących się problematyką suburbanizacji i stref podmiejskich. Planowany jest też cykl webinariów o charakterze popularno-naukowym, w trakcie których będą prezentowane wyniki badań realizowanych w trakcie projektu. Wydaje się również, że nasze badania będą stanowiły punkt wyjścia do dalszych analiz nad rozwojem stref podmiejskich, chociażby przez złożenie wniosku o projekt w międzynarodowym zespole badawczym, którego przedmiotem byłoby zjawisko suburbanizacji i jej skutki przestrzenne rozpatrywane w ujęciu historycznym w całym obszarze Europy Środkowo-Wschodniej.

Odradzające się wsie? Nowe procesy społeczno-gospodarcze na ziemi kłodzkiej

Projekt OPUS nr 2017/27/B/HS4/01220
kierownik: dr hab. Agnieszka Latocha
wykonawcy: dr hab. prof. UWr Katarzyna Kajdanek, dr hab. Robert Szmytkie, dr Dominik Sikorski, dr Przemysław Tomczak, Paulina Miodońska
termin realizacji: 29.06.2018 – 28.06.2021

Depopulacja, czyli wyludnianie się, jest procesem powszechnie obserwowanym w wielu rejonach Polski i świata, dotykającym zwłaszcza tereny wiejskie. Nowością są natomiast oznaki ożywienia procesów społeczno-ekonomicznych na obszarach wiejskich i we wsiach uznanych wcześniej za zanikłe lub zanikające. Ich wyraźne przejawy można w ostatnich latach zaobserwować na Ziemi Kłodzkiej, jednym z najsilniej wyludnionych regionów w Sudetach. Czy te nowe procesy możemy nazwać odradzaniem się wsi?

Głównym celem projektu jest identyfikacja – w kontekście odradzania się wsi – współczesnych procesów społeczno-gospodarczych, zachodzących na obszarach depopulacyjnych wraz ze wskazaniem ich uwarunkowań i mechanizmów. Hipoteza badawcza brzmi: Po długotrwałym okresie depopulacji i regresu ekonomicznego na Ziemi Kłodzkiej aktualnie obserwuje się proces odradzania się niektórych wsi, mający różną postać i zróżnicowane uwarunkowania, z kluczowym czynnikiem społecznym.

Pytania badawcze są następujące:

1. Przy pomocy jakich kryteriów można zidentyfikować wieś odradzającą się?
2. Jakie są kierunki i rodzaje odradzania się wsi?
3. W jaki sposób proces odradzania się wsi jest związany ze zmianami dającymi się uchwycić ilościowo, a na ile ma wymiar jakościowy?
4. Na czym polega rola wiejskich zbiorowości w procesie odradzania wsi i w jaki sposób jej funkcjonowanie przyczynia się do utrwalenia lub osłabienia efektu odradzania?
5. Jakie są czynniki wspierające lub hamujące odradzanie?
6. Czy, w jaki sposób i pod jakimi warunkami proces odradzania wsi może się przyczyniać do aktywizacji sąsiednich wsi (całego regionu)?

Więcej informacji na stronie internetowej projektu: odrodzenie-wsi.pl/pl

Organizacja powiązań w klastrach kreatywnych w Polsce jako czynnik rozwoju lokalnego i regionalnego

Projekt OPUS nr 2017/25/B/HS4/00098
kierownik: dr hab. Beata Namyślak
wykonawca: mgr Michał Małysz

Celem projektu jest określenie wpływu klastrów kreatywnych istniejących na obszarze Polski na rozwój lokalny i regionalny ze szczególnym uwzględnieniem analizy ich powiązań wewnętrznych i zewnętrznych jako czynników wpływających na kształtowanie potencjałów, przewagi konkurencyjnej i stopnia ryzyka.

Przedmiotem badań są klastry oparte o działalności twórcze w Polsce. Projekt nakierowany jest na zbadanie charakteru istniejących powiązań wewnątrz klastrów tego rodzaju. Ważnymi pytaniami są: czy analizowane klastry są zorientowane na zewnątrz czy na rozwój lokalny, a także jaki jest ich zasięg oddziaływania i poziom zakorzenienia klastra w strukturze gospodarczej regionu. Autorka zamierza również sprawdzić, czy powiązania te były czynnikiem decydującym o powstaniu klastrów. Całość obrazu pozwoli na wyjaśnienie mechanizmu przyczynowo-skutkowego funkcjonowania klastrów kreatywnych w Polsce oraz efektu spill over, czyli rozlewania się klastra na zewnątrz i jego powiązania z innymi działalnościami, m.in. edukacją, sektorem IT czy turystyką. Aspekt geograficzny projektu podkreśli dodatkowo zbadanie korelacji między intensywnością przepływu wiedzy i technologii między podmiotami w klastrze a odległością geograficzną między nimi.

Cykliczność w rozwoju przestrzennym dużych miast

Projekt MINIATURA-1: 2017/01/X/HS4/00969
kierownik: dr hab. Robert Szmytkie
termin realizacji: 09.11.2017 – 08.11.2018

Celem podjętego działania naukowego będzie stworzenie teoretycznych podstaw koncepcji cykliczności w rozwoju przestrzennym dużych miast, co pozwoli na zrozumienie mechanizmów procesów występujących w poszczególnych fazach rozwojowych.

Inspiracją do podjęcia badań w tym zakresie stały się obserwacje dotyczące specyfiki rozwoju terytorialnego Wrocławia i innych dużych miast w Polsce, które wykazują podobieństwo procesów osadniczych w różnych okresach historycznych. Pozwala to na identyfikację pewnych prawidłowości rozwoju, które z uwagi na ich powtarzalność, wskazują na cykliczny charakter procesów rozwojowych. Specyfikę rozwoju przestrzennego dużych miast można wyrazić w następujący sposób: każdy okres rozwoju społeczno-gospodarczego miasta przyczynia się do wzrostu gęstości zaludnienia w jego granicach, a następnie do wylania się miasta na obszar najbliższego otoczenia (strefy podmiejskiej). Obszar ten stanowi faktycznie przedłużenie miasta i z czasem zostaje wcielony w jego granice. Zmiany granic administracyjnych są zatem następstwem okresu rozwoju miasta. Ich skutkiem jest wzrost powierzchni miasta i zazwyczaj spadek gęstości zaludnienia w jego nowych granicach. Każdy kolejny okres prosperity miasta inicjuje kolejny cykl rozwoju przestrzennego.

Zmiany funkcjonalne terenów poprzemysłowych ziemi kłodzkiej

Projekt NCN MINIATURA 4
kierownik: dr Dominik Sikorski

Celem projektu będzie zwrócenie uwagi na przemiany funkcjonalne terenów poprzemysłowych zachodzące nie tylko na obszarach miejskich, ale też i wiejskich badanego regionu. Wybór ziemi kłodzkiej jako obszaru badawczego związany był ze specyfiką tego terenu (bogata tradycja działalności przemysłowej, liczne walory turystyczne, obszar problemowy i peryferyjny) i pozwoli na ocenę potencjału oraz możliwości wykorzystania dla różnych form działalności terenów poprzemysłowych regionu.

Badania będą miały charakter tzw. badań wstępnych/pilotażowych i będą polegały na inwentaryzacji użytkowania terenów poprzemysłowych ziemi kłodzkiej